همه‌چیز درباره «بیت‌کوین» به زبانِ ساده

این روز‌ها حتی اگر کسی اهل فضای مجازی نباشد و فقط اخبار را از طریق صداوسیما دنبال کند، باز هم حتماً به گوشش خورده است که برخی در گوشه‌کنار کشورمان «مزرعه» تشکیل داده‌اند و دارند «بیت‌کوین»، «ماین» می‌کنند! اما «بیت‌کوین» دقیقاً چیست و «استخراج» آن به چه معناست؟! اظهارات ضد‌و‌نقیض مسئولان در مورد رمز ارز‌هایی مثل بیت‌کوین باعث شده است تا مردم در مواجهه با این پدیده‌ی نوظهور بلاتکلیف باشند. در این گزارش سعی شده است تا با زبانی کاملاً ساده، در مورد بیت‌کوین - این ارز رمز‌پایه‌ی مجازی معروف- توضیحاتی ارائه شود و چالش‌ها و فرصت‌های آن مورد واکاوی قرار گیرد.
ماهیت و انواع ارز مجازی
ارز‌ها در واقع همان واحد‌های پولی متفاوت‌اند. وقتی ما در بازار خریدی انجام می‌دهیم و در ازای آن کاغذ‌های اسکناس را از کیف‌پول خود درآورده و به فروشنده می‌دهیم، در واقع ما در حال خرید با ارز فیزیکی یا حقیقی هستیم. با اختراع و همه‌گیر شدنِ کامپیوتر‌ها و شبکه‌های مجازی، کم‌کم ارز‌های مجازی هم به میدان آمدند. در ابتدا این ارز‌های مجازی، واحد یکسانی با ارز‌های حقیقی داشتند. به‌طور مثال وقتی ما امروزه به بازار می‌رویم و پس از خرید کالایی، پول آن را از طریق کارت اعتباری و دستگاه کارت‌خوانِ مغازه‌دار پرداخت می‌کنیم، ما با ریالِ مجازی مبادله انجام داده‌ایم، نه با ریالِ فیزیکی.
پس ما بدون این‌که خود توجهی داشته باشیم، هر روزه از ارز‌های مجازی برای مبادلات اقتصادی خود استفاده می‌کنیم؛ منتهی باید توجه داشت که این ارزها، معادل فیزیکی نیز دارند. در مقابل ممکن است ارز‌های مجازی پیدا شوند که معادل فیزیکی نداشته باشند؛ ارز‌های مجازی که در بازی‌های اینترنتی مورداستفاده قرار می‌گیرند، از این دسته‌اند. در این تقسیم‌بندی، بیت‌کوین نوعی ارز مجازی است که معادل فیزیکی ندارد، اما قابل‌تبدیل به ارز‌های فیزیکی مانند دلار یا هر ارز دیگری هست. ویژگی دیگری که بیت‌کوین دارد، این است که در شاخه‌ی «رمز ارزها» قرار می‌گیرد.
بیت‌کوین؛ نوعی ارز رمز پایه
ارز‌های رمز پایه یا به‌اصطلاح «رمز ارزها» در حقیقت گونه‌ای از ارز‌های مجازی هستند که تراکنش با آن‌ها نیاز به‌واسطه‌ی مالی (مثل بانک‌ها یا دولت‌ها) ندارد. اکنون وقتی ما کارت اعتباری بانک «الف» را داریم و به کمک آن از طریق دستگاه کارت‌خوانِ مغازه‌ای که صاحبش در بانک «ب» حساب دارد تراکنشی انجام می‌دهیم، اینجا بین خریدار و فروشنده دو بانک وجود دارند که از میزانِ پولِ انتقال‌یافته اطلاع دارند. در این میان، چیزی رمزی نیست و انتقال پول، در سرور بانک‌ها قابل‌ردیابی است؛ اما در رمز ارز‌ها چنین نیست.
در رمز ارزها، تنها خریدار و فروشنده از تراکنش اطلاع دارند و به‌جای سرور بانک، تراکنش به‌طور رمزی در «مزارع» پراکنده‌ی آن رمز ارز خاص (مثلاً بیت‌کوین) انجام می‌شود. در این میان، صاحب آن مزرعه‌ی بیت‌کوین، خود به خاطر فراهم کردنِ دستگاه‌های پردازنده تراکنش کارمزد دریافت می‌کند. همین کارمزدِ بالا و هزینه‌ی برق اندک است که انگیزه‌ی تشکیل مزارع بیت‌کوین را در کشورمان ایجاد کرده است. ویژگی رمزی بودنِ بیت‌کوین، باعث شده است تا امکانِ دور زدن تحریم‌ها از طریق آن فراهم شود.
داستان استخراج یا «ماینینگ»!
داستانِ استخراجِ بیت‌کوین یا به‌اصطلاح «ماینینگ» هم این است که سازنده‌ی بیت‌کوین –که فرد یا گروهی ناشناخته به نام «ساتوشی ناکاموتو» است، این ۲۱ میلیون بیت‌کوین را در پسِ معادلات رمزیِ ریاضی پنهان کردند. برای استخراجِ بیت‌کوین‌ها، افراد باید از طریق پردازنده‌های خود تلاش کنند تا این معادلات رمزی را حل کرده و بتوانند بیت‌کوین‌ها را استخراج کنند. با استخراج هر بیت‌کوین، درصدی از آن به تملک استخراج‌کننده درمی‌آید؛ بنابراین کسبِ سود حاصل از استخراج بیت‌کوین نیز، انگیزه‌ی دیگری برای کسانی است که در کشور مزرعه‌ی بیت‌کوین ایجاد می‌کنند. استخراج بیت‌کوین، مشابه چاپ پول توسط بانک مرکزی کشور‌ها است؛ با این تفاوت که در مورد بیت‌کوین، اولاً تولیدکننده یک فرد یا نهاد خاص نیست، بلکه مجموعه‌ای از مردم هستند. در ثانی، برخلاف بانک‌های مرکزی که به هر میزان که می‌خواهند، پولِ بدون پشتوانه چاپ می‌کنند، بیت‌کوین درنهایت فقط ۲۱ میلیون خواهد بود که تاکنون تقریباً ۱۷ میلیونِ آن استخراج‌شده است و در شبکه‌ی مبادله و توزیع قرارگرفته است.
مهم‌ترین فرصت‌های بیت‌کوین
همان‌طور که اشاره شد، رمزی بودن تراکنش‌های همراه با بیت‌کوین از فرصت‌هایی است که می‌توان به کمک آن تحریم‌ها را دور زد. روزنامه نیویورک‌تایمز آمریکا در دهم بهمن ۱۳۹۷ گزارشی از توسعه مزرعه‌های استخراج بیت‌کوین در ایران منتشر کرد که در آن عنوان کرد یکی از راه‌های مقابله با تحریم‌های مالی و بانکی آمریکا برای ایران، استفاده از ارز‌های دیجیتالی و توسعه مزرعه‌های استخراج بیت‌کوین است. در این گزارش آمده است: «مزیت این روش برای ایران این است که پیدا کردن رد نقل و انتقالات مالی در این شبکه ارز دیجیتالی به‌سادگی میسر نیست و وزارت خزانه‌داری آمریکا به‌راحتی نمی‌تواند از نقل و انتقالات بین‌المللی - مالی ایران در این بخش جلوگیری کند. هرچند وزارت خزانه‌داری آمریکا پیش‌تر به شرکت‌های خارجی بابت همکاری با ایران در این حوزه هشدار داده است». علاوه بر مزیتِ دور زدنِ تحریم‌ها، استخراج بیت‌کوین خود نوعی ایجاد ارزش‌افزوده برای برق و سپس صادرات آن است. برای استخراج هر بیت‌کوین، حدوداً ۲۷۰۰ دلار برق مصرف می‌شود. این در حالی است که اخیراً هر بیت‌کوین ۱۱۷۷۰ دلار معامله شده است و این به معنای این است که حتی اگر خودِ وزارت نیرو به استخراج بیت‌کوین بپردازد، می‌تواند به ازای استخراج هر بیت‌کوین، ۹۰۷۰ دلار سود کسب کند. به همین دلیل است که آذری جهرمی –وزیر ارتباطات- در خصوص استخراج بیت‌کوین در کشور گفته است: «این واقعیت را نباید نادیده گرفت که بخش زیادی از شبکه برق کشور و منابع تولیدی ما در ساعات غیر پیک آزاد است و استخراج رمز ارز به‌نوعی صادرات ارز به‌صورت مجازی محسوب می‌شود؛ یعنی اینکه بدون سرمایه‌گذاری و راه‌اندازی شبکه کلان انتقال برق، می‌توان با استفاده از استخراج رمز ارز این برق را به‌صورت مجازی صادر کرد.»
از چالش‌ها نباید غافل شد!
در کنار فرصت‌هایی که بیت‌کوین –و به‌طورکلی رمز ارزها- برای اقتصاد ایران دارند و بخشی از آن‌ها در این گزارش ذکر شدند، از نقاط منفیِ آن –لااقل در برهه‌ی کنونی- نباید غافل شد. شاید استخراجِ بیت‌کوین سودآور باشد یا از آن بتوان به‌عنوان ابزاری برای مبادلات خارجی و دور زدنِ تحریم‌ها استفاده کرد، امّا نوسانات قیمتیِ آن و نبودِ ثبات قیمت در بازار بیت‌کوین باعث شده است تا این ابزار، فعلاً ابزار خوبی برای ذخیره‌ی ارزش دارایی‌ها و ثروت مردم عادی نباشد و همچنین با توجه به نبودِ قوانین مربوط به ارز‌های رمزپایه در کشورمان، امکان استفاده از آن برای مبادلات داخلی فراهم نیست؛ بنابراین دو ویژگی «عدم ثبات قیمتی» و «عدم قابلیت نقدشوندگی راحت در داخل کشور»، فعلاً مهم‌ترین چالش‌هایی هستند که بیت‌کوین در ایران با آن‌ها مواجه است. قانون‌گذاری هوشمندانه و پشتیبانی مسئولانه، باید یکی از اولویت‌های مسئولین در مواجهه با رمز ارز‌ها –به‌ویژه بیت‌کوین- باشد.